MỘT SỐ ĐIỂM MỚI CỦA PHÁP LỆNH ƯU ĐÃI NGƯỜI CÓ CÔNG VỚI CÁCH MẠNG NĂM 2020
Ưu đãi người có công với cách mạng là một chính sách đặc biệt của Đảng, Nhà nước nhằm tri ân, tôn vinh người có công với cách mạng. Đây là chính sách đặc thù gắn liền với quá trình đấu tranh cách mạng giải phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Thực hiện chính sách ưu đãi người có công với cách mạng là trách nhiệm, là tình cảm của Đảng, Nhà nước và Nhân dân đối với những người đã không tiếc thân mình hy sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc.
Pháp lệnh Ưu đãi người có công với cách mạng được Ủy ban Thường vụ Quốc hội ban hành năm 2020 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2021 (sau đây gọi là Pháp lệnh). Pháp lệnh gồm có 7 chương và 58 Điều, là văn bản pháp lý quan trọng, thể chế hóa chủ trương, đường lối chỉ đạo của Đảng về công tác người có công với cách mạng, là nền tảng pháp lý cho các cấp chính quyền tổ chức triển khai việc xác nhận, công nhận người có công và chăm lo đời sống vật chất, tinh thần của người có công và thân nhân người có công với cách mạng. Theo đó, Pháp lệnh gồm một số nội dung và điểm mới quan trọng sau đây:
Thứ nhất, Pháp lệnh đã bổ sung 10 điều mới và sửa đổi 41 điều, trong đó có việc bổ sung các nguyên tắc thực hiện chính sách, chế độ ưu đãi người có công với cách mạng theo tinh thần Chỉ thị số 14-CT/TW ngày 19/7/2017 của Ban Bí thư về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người có công với cách mạng như chăm lo sức khỏe, đời sống vật chất, tinh thần của người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng; chế độ ưu đãi người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng được xác định và điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ, bảo đảm mức sống của người có công với cách mạng bằng hoặc cao hơn mức trung bình của cộng đồng dân cư nơi cư trú.
Thứ hai, về đối tượng hưởng chế độ ưu đãi người có công với cách mạng
Điều 3 Pháp lệnh quy định rõ đối tượng hưởng chế độ ưu đãi người có công với cách mạng gồm người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng bao gồm cha đẻ, mẹ đẻ, vợ hoặc chồng, con (con đẻ, con nuôi), người có công nuôi liệt sĩ. Người có công với cách mạng gồm có: (i) Người hoạt động cách mạng trước ngày 01 tháng 01 năm 1945; (ii) Người hoạt động cách mạng từ ngày 01 tháng 01 năm 1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945; (iii) Liệt sĩ; (iv) Bà mẹ Việt Nam anh hùng; (v) Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; (vi) Anh hùng Lao động trong thời kỳ kháng chiến; (vii) Thương binh, bao gồm cả thương binh loại B được công nhận trước ngày 31 tháng 12 năm 1993; người hưởng chính sách như thương binh; (viii) Bệnh binh; (ix) Người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hoá học; (x) Người hoạt động cách mạng, kháng chiến, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế bị địch bắt tù, đày; (xi) Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế; (xii) Người có công giúp đỡ cách mạng.
Có thể thấy rằng, Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng năm 2020 đã giữ nguyên 12 diện đối tượng người có công với cách mạng so với Pháp lệnh trước. Tuy nhiên, các quy định trong mỗi diện đối tượng đã được sửa đổi, bổ sung kết cấu lại theo trật tự về: (1) Điều kiện, tiêu chuẩn; (2) Chế độ ưu đãi đối với đối tượng; (3) Chế độ ưu đãi đối với thân nhân và người có liên quan (như bổ sung đối tượng hưởng ưu đãi về chính sách bảo hiểm y tế đối với vợ hoặc chồng liệt sĩ lấy chồng hoặc vợ khác mà nuôi con liệt sĩ đến tuổi trưởng thành hoặc chăm sóc cha đẻ, mẹ đẻ liệt sĩ khi còn sống hoặc vì hoạt động cách mạng mà không còn điều kiện chăm sóc cha đẻ, mẹ đẻ liệt sĩ khi còn sống).
Thứ ba, Pháp lệnh đã quy định cụ thể về điều kiện, tiêu chuẩn người có công theo đúng nguyên tắc chặt chẽ, thật sự xứng đáng, tôn vinh đúng đối tượng
- Pháp lệnh quy định về điều kiện, tiêu chuẩn người hoạt động cách mạng trước ngày 01/01/1945 tại điểm a, b khoản 1 Điều 8; quy định điều kiện, tiêu chuẩn công nhận người hoạt động cách mạng từ ngày 01/01/1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 tại điểm a, b, c khoản 1 Điều 11.
- Pháp lệnh cũng quy định chặt chẽ hơn về điều kiện công nhận liệt sĩ tại điểm a, b, g, l và k Điều 14.
- Pháp lệnh đã sửa đổi, bổ sung các điều kiện, tiêu chuẩn công nhận thương binh, người hưởng chính sách như thương binh tại điểm a, b, d, g, k khoản 1 Điều 23;
- Bổ sung điều kiện, tiêu chuẩn bà mẹ Việt Nam anh hùng tại Điều 17 Pháp lệnh. Theo đó, “Bà mẹ Việt Nam anh hùng là người được tặng hoặc truy tặng danh hiệu “Bà mẹ Việt Nam anh hùng” theo quy định tại Pháp lệnh Quy định danh hiệu vinh dự Nhà nước “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”.
- Về điều kiện, tiêu chuẩn bệnh binh: Pháp lệnh quy định xem xét công nhận bệnh binh với trường hợp có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên khi làm nhiệm vụ cấp bách, nguy hiểm mà không đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí khi thôi phục vụ trong quân đội nhân dân, công an nhân dân tại khoản 1 Điều 26. Đồng thời, bổ sung quy định giao Chính phủ quy định chi tiết Danh mục bệnh, tật, dị dạng, dị tật có liên quan đến phơi nhiễm chất độc hóa học tại khoản 2 Điều 29.
Thứ tư, chế độ ưu đãi đối với người có công với cách mạng và thân nhân được tập hợp để quy định một cách thống nhất, rõ ràng, cụ thể theo từng đối tượng, người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng.
- Pháp lệnh đã bổ sung các chế độ ưu đãi đối với người có công với cách mạng tại các điểm g, h, i và k khoản 2 Điều 5 về miễn hoặc giảm tiền sử dụng đất đối với đất ở; chế độ ưu tiên giao hoặc thuê đất, ưu tiên giao, khoán bảo vệ và phát triển rừng; chế độ vay vốn ưu đãi để sản xuất, kinh doanh, miễn hoặc giảm thuế theo quy định của pháp luật về thuế.
- Pháp lệnh quy định chế độ trợ cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình, phương tiện, thiết bị phục hồi chức năng phải theo chỉ định của cơ sở chỉnh hình, phục hồi chức năng tại khoản 5 Điều 9, điểm d khoản 1 Điều 12, khoản 8 Điều 16, khoản 4 Điều 21, khoản 5 Điều 24, khoản 4 Điều 27, khoản 6 Điều 30, khoản 5 Điều 31, khoản 5 Điều 33, khoản 1 Điều 39.
- Pháp lệnh đã bổ sung chế độ bảo hiểm y tế đối với thân nhân người hoạt động cách mạng tại khoản 1 Điều 10 và khoản 1 Điều 13 (trước đây chỉ được hưởng khi người hoạt động cách mạng chết).
- Về chế độ ưu đãi đối với liệt sĩ, thân nhân liệt sĩ: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ tại khoản 1, 2, 4 của Điều 15, quy định rõ người được hưởng chế độ thờ cúng đối với liệt sĩ không có thân nhân là người được giao, ủy quyền thờ cúng liệt sỹ tại khoản 3 Điều 15. Bổ sung chế độ hỗ trợ thăm viếng mộ liệt sĩ hoặc di chuyển hài cốt liệt sĩ tại khoản 9 Điều 16. Quy định chế độ đối với vợ/chồng liệt sĩ lấy chồng/ vợ khác tại khoản 10 Điều 16.
- Đối với thân nhân của Bà mẹ Việt Nam anh hùng: quy định chế độ trợ cấp một lần đối với thân nhân khi Bà mẹ Việt Nam anh hùng chết mà chưa được hưởng chế độ ưu đãi hoặc đang hưởng chế độ ưu đãi mà chết tại khoản 1 Điều 19.
- Chế độ đối với thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ trợ cấp một lần cho thân nhân khi người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học chết hoặc cho thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học khi con đẻ của người hoạt động kháng chiến chết tại Điều 31.
- Pháp lệnh đã cụ thể hóa thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên chết được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng tại khoản 3 Điều 31. Đồng thời bổ sung trường hợp thân nhân được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng và trợ cấp nuôi dưỡng hằng tháng khi người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên chết tại điểm b khoản 3 Điều 31; bổ sung chế độ bảo hiểm y tế đối với con đẻ tại điểm b khoản 4 Điều 31; chế độ cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình cho con đẻ tại khoản 5 Điều 31.
- Về chế độ đối với thân nhân của người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế: Khoản 1 Điều 37 Pháp lệnh quy định chế độ trợ cấp 1 lần quy định tại khi người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế chết mà chưa được hưởng chế độ ưu đãi.
- Về chế độ đối với thân nhân của người có công giúp đỡ cách mạng: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ trợ cấp 1 lần khi người có công giúp đỡ cách mạng đang hưởng trợ cấp hằng tháng chết hoặc chết mà chưa hưởng chế độ ưu đãi tại khoản 1 Điều 40.
Bên cạnh đó, Pháp lệnh đã bổ sung Chương III về Công trình ghi công liệt sĩ (các Điều 41, 42, 43) và Chương IV về nguồn lực thực hiện ( các Điều 44, 45, 46, 47). Ngoài ra, Pháp lệnh quy định cụ thể trách nhiệm của Chính phủ, sửa đổi, bổ sung trách nhiệm của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và các Bộ, ngành liên quan trong việc thực hiện các chính sách ưu đãi người có công với cách mạng./.
Thứ nhất, Pháp lệnh đã bổ sung 10 điều mới và sửa đổi 41 điều, trong đó có việc bổ sung các nguyên tắc thực hiện chính sách, chế độ ưu đãi người có công với cách mạng theo tinh thần Chỉ thị số 14-CT/TW ngày 19/7/2017 của Ban Bí thư về tiếp tục tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác người có công với cách mạng như chăm lo sức khỏe, đời sống vật chất, tinh thần của người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng; chế độ ưu đãi người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng được xác định và điều chỉnh phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước trong từng thời kỳ, bảo đảm mức sống của người có công với cách mạng bằng hoặc cao hơn mức trung bình của cộng đồng dân cư nơi cư trú.
Thứ hai, về đối tượng hưởng chế độ ưu đãi người có công với cách mạng
Điều 3 Pháp lệnh quy định rõ đối tượng hưởng chế độ ưu đãi người có công với cách mạng gồm người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng bao gồm cha đẻ, mẹ đẻ, vợ hoặc chồng, con (con đẻ, con nuôi), người có công nuôi liệt sĩ. Người có công với cách mạng gồm có: (i) Người hoạt động cách mạng trước ngày 01 tháng 01 năm 1945; (ii) Người hoạt động cách mạng từ ngày 01 tháng 01 năm 1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945; (iii) Liệt sĩ; (iv) Bà mẹ Việt Nam anh hùng; (v) Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; (vi) Anh hùng Lao động trong thời kỳ kháng chiến; (vii) Thương binh, bao gồm cả thương binh loại B được công nhận trước ngày 31 tháng 12 năm 1993; người hưởng chính sách như thương binh; (viii) Bệnh binh; (ix) Người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hoá học; (x) Người hoạt động cách mạng, kháng chiến, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế bị địch bắt tù, đày; (xi) Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế; (xii) Người có công giúp đỡ cách mạng.
Có thể thấy rằng, Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng năm 2020 đã giữ nguyên 12 diện đối tượng người có công với cách mạng so với Pháp lệnh trước. Tuy nhiên, các quy định trong mỗi diện đối tượng đã được sửa đổi, bổ sung kết cấu lại theo trật tự về: (1) Điều kiện, tiêu chuẩn; (2) Chế độ ưu đãi đối với đối tượng; (3) Chế độ ưu đãi đối với thân nhân và người có liên quan (như bổ sung đối tượng hưởng ưu đãi về chính sách bảo hiểm y tế đối với vợ hoặc chồng liệt sĩ lấy chồng hoặc vợ khác mà nuôi con liệt sĩ đến tuổi trưởng thành hoặc chăm sóc cha đẻ, mẹ đẻ liệt sĩ khi còn sống hoặc vì hoạt động cách mạng mà không còn điều kiện chăm sóc cha đẻ, mẹ đẻ liệt sĩ khi còn sống).
Thứ ba, Pháp lệnh đã quy định cụ thể về điều kiện, tiêu chuẩn người có công theo đúng nguyên tắc chặt chẽ, thật sự xứng đáng, tôn vinh đúng đối tượng
- Pháp lệnh quy định về điều kiện, tiêu chuẩn người hoạt động cách mạng trước ngày 01/01/1945 tại điểm a, b khoản 1 Điều 8; quy định điều kiện, tiêu chuẩn công nhận người hoạt động cách mạng từ ngày 01/01/1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 tại điểm a, b, c khoản 1 Điều 11.
- Pháp lệnh cũng quy định chặt chẽ hơn về điều kiện công nhận liệt sĩ tại điểm a, b, g, l và k Điều 14.
- Pháp lệnh đã sửa đổi, bổ sung các điều kiện, tiêu chuẩn công nhận thương binh, người hưởng chính sách như thương binh tại điểm a, b, d, g, k khoản 1 Điều 23;
- Bổ sung điều kiện, tiêu chuẩn bà mẹ Việt Nam anh hùng tại Điều 17 Pháp lệnh. Theo đó, “Bà mẹ Việt Nam anh hùng là người được tặng hoặc truy tặng danh hiệu “Bà mẹ Việt Nam anh hùng” theo quy định tại Pháp lệnh Quy định danh hiệu vinh dự Nhà nước “Bà mẹ Việt Nam anh hùng”.
- Về điều kiện, tiêu chuẩn bệnh binh: Pháp lệnh quy định xem xét công nhận bệnh binh với trường hợp có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên khi làm nhiệm vụ cấp bách, nguy hiểm mà không đủ điều kiện hưởng chế độ hưu trí khi thôi phục vụ trong quân đội nhân dân, công an nhân dân tại khoản 1 Điều 26. Đồng thời, bổ sung quy định giao Chính phủ quy định chi tiết Danh mục bệnh, tật, dị dạng, dị tật có liên quan đến phơi nhiễm chất độc hóa học tại khoản 2 Điều 29.
Thứ tư, chế độ ưu đãi đối với người có công với cách mạng và thân nhân được tập hợp để quy định một cách thống nhất, rõ ràng, cụ thể theo từng đối tượng, người có công với cách mạng và thân nhân của người có công với cách mạng.
- Pháp lệnh đã bổ sung các chế độ ưu đãi đối với người có công với cách mạng tại các điểm g, h, i và k khoản 2 Điều 5 về miễn hoặc giảm tiền sử dụng đất đối với đất ở; chế độ ưu tiên giao hoặc thuê đất, ưu tiên giao, khoán bảo vệ và phát triển rừng; chế độ vay vốn ưu đãi để sản xuất, kinh doanh, miễn hoặc giảm thuế theo quy định của pháp luật về thuế.
- Pháp lệnh quy định chế độ trợ cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình, phương tiện, thiết bị phục hồi chức năng phải theo chỉ định của cơ sở chỉnh hình, phục hồi chức năng tại khoản 5 Điều 9, điểm d khoản 1 Điều 12, khoản 8 Điều 16, khoản 4 Điều 21, khoản 5 Điều 24, khoản 4 Điều 27, khoản 6 Điều 30, khoản 5 Điều 31, khoản 5 Điều 33, khoản 1 Điều 39.
- Pháp lệnh đã bổ sung chế độ bảo hiểm y tế đối với thân nhân người hoạt động cách mạng tại khoản 1 Điều 10 và khoản 1 Điều 13 (trước đây chỉ được hưởng khi người hoạt động cách mạng chết).
- Về chế độ ưu đãi đối với liệt sĩ, thân nhân liệt sĩ: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ tại khoản 1, 2, 4 của Điều 15, quy định rõ người được hưởng chế độ thờ cúng đối với liệt sĩ không có thân nhân là người được giao, ủy quyền thờ cúng liệt sỹ tại khoản 3 Điều 15. Bổ sung chế độ hỗ trợ thăm viếng mộ liệt sĩ hoặc di chuyển hài cốt liệt sĩ tại khoản 9 Điều 16. Quy định chế độ đối với vợ/chồng liệt sĩ lấy chồng/ vợ khác tại khoản 10 Điều 16.
- Đối với thân nhân của Bà mẹ Việt Nam anh hùng: quy định chế độ trợ cấp một lần đối với thân nhân khi Bà mẹ Việt Nam anh hùng chết mà chưa được hưởng chế độ ưu đãi hoặc đang hưởng chế độ ưu đãi mà chết tại khoản 1 Điều 19.
- Chế độ đối với thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ trợ cấp một lần cho thân nhân khi người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học chết hoặc cho thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học khi con đẻ của người hoạt động kháng chiến chết tại Điều 31.
- Pháp lệnh đã cụ thể hóa thân nhân của người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên chết được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng tại khoản 3 Điều 31. Đồng thời bổ sung trường hợp thân nhân được hưởng trợ cấp tuất hằng tháng và trợ cấp nuôi dưỡng hằng tháng khi người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học có tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên chết tại điểm b khoản 3 Điều 31; bổ sung chế độ bảo hiểm y tế đối với con đẻ tại điểm b khoản 4 Điều 31; chế độ cấp phương tiện trợ giúp, dụng cụ chỉnh hình cho con đẻ tại khoản 5 Điều 31.
- Về chế độ đối với thân nhân của người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế: Khoản 1 Điều 37 Pháp lệnh quy định chế độ trợ cấp 1 lần quy định tại khi người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế chết mà chưa được hưởng chế độ ưu đãi.
- Về chế độ đối với thân nhân của người có công giúp đỡ cách mạng: Pháp lệnh đã bổ sung chế độ trợ cấp 1 lần khi người có công giúp đỡ cách mạng đang hưởng trợ cấp hằng tháng chết hoặc chết mà chưa hưởng chế độ ưu đãi tại khoản 1 Điều 40.
Bên cạnh đó, Pháp lệnh đã bổ sung Chương III về Công trình ghi công liệt sĩ (các Điều 41, 42, 43) và Chương IV về nguồn lực thực hiện ( các Điều 44, 45, 46, 47). Ngoài ra, Pháp lệnh quy định cụ thể trách nhiệm của Chính phủ, sửa đổi, bổ sung trách nhiệm của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội và các Bộ, ngành liên quan trong việc thực hiện các chính sách ưu đãi người có công với cách mạng./.
Lê Nguyên Thảo
Chi đoàn Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật
Chi đoàn Vụ Phổ biến, giáo dục pháp luật